Εξ αρχής, ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής ήταν ενσωματωμένος στο σύστημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέσω του Στέφανου Καραθεοδωρή. Και οι επιλογές του, ως χριστιανός, ήταν ελάχιστες. Όμως επέλεξε την εσωτερική αντίσταση που γνωρίζουν οι Κωνσταντινοπολίτες. Σε αυτό το πλαίσιο όλα είναι οριακά, διότι κάθε διπλωματικό λάθος έχει κι ένα κόστος. Το πρόβλημα είναι τι σημαίνει λάθος για την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τι σημαίνει λάθος για έναν Ελληνορθόδοξο που γεννήθηκε το 1833, δηλαδή όταν η έννοια του ελληνικού κράτους ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής επικεντρώθηκε πάνω στα θέματα του πολιτισμού και των ανθρώπων με βάση το νομικό του πλαίσιο. Μπορεί εκ των πραγμάτων αυτά να σημαίνουν λίγα για ένα σύγχρονο Έλληνα, όμως στην ουσία είναι η προσέγγιση των Ελλήνων της διασποράς. Όπως ζουν σε μια άλλη χώρα, με άλλο καθεστώς, δεν μπορούν παρά να στηριχθούν σε μια δράση μέσα στα πλαίσια του ελληνισμού, διότι ο ελλαδοκεντρισμός δεν έχει νόημα. Ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής, ως πρώτος πληρεξούσιος στη Συνθήκη του Βερολίνου το 1878, ως ηγεμόνας της Σάμου και ως διοικητής της Κρήτης κινήθηκε πάντα de facto σε αυτό το πλαίσιο. Αλλά στο πεδίο γνώσεων προχώρησε ακόμα πιο βαθιά. Ως ειδικός του ρωμαϊκού δικαίου – έκανε το διδακτορικό του στο Παρίσι πάνω σε αυτό το θέμα – ήταν ικανός να αναλύσει το μουσουλμανικό δίκαιο από τις ρίζες του και να εντοπίσει τα παράδοξα και τα παράλογα των νόμων του εις βάρος των μη χριστιανών πολιτών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ως γνώστης της οθωμανικής γλώσσας μετέφρασε στα γαλλικά σημαντικά μυστικά κείμενα των αρχείων της Αυτοκρατορίας που αποδεικνύουν π. χ τον αρνητικό ρόλο του Αλή Πασά στην ελληνική επανάσταση και έμμεσα τον σημαντικό ρόλο της Φιλικής Εταιρείας, που ονομαζόταν Μυστική Εταιρεία από του Τούρκους πράκτορες. Ως ηγεμόνας της Σάμου, για πολλά χρόνια προσπάθησε να εξασφαλίσει στους χριστιανούς ένα ευνοϊκό καθεστώς, παρ’ όλες τις αρνητικές πράξεις του κεντρικού συστήματος της Κωνσταντινούπολης. Ως διοικητής της Κρήτης, προσπάθησε να κρατήσει τις ισορροπίες μεταξύ μουσουλμανικών και μη πληθυσμών σε μια κρίσιμη περίοδο. Βέβαια, όλες αυτές οι πράξεις ανήκουν στους ελιγμούς και όχι στους συνδυασμούς και δεν αποτελούν θεαματικές θυσίες για την ιστορία του ελληνισμού. Πρέπει όμως να αντιληφθούμε και τις εσωτερικές δυσκολίες της ύπαρξης αυτών των πράξεων, για να κατανοήσουμε ουσιαστικά τη συμβολή του Αλέξανδρου Καραθεοδωρή. Το μόνο που είναι σίγουρο είναι ότι δεν ήταν ραγιάς. Ενώ αυτό θα ήταν πάρα πολύ εύκολο για αυτόν λόγω της κατάστασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το θέμα είναι να αναδείξουμε το έργο του για να μη πάει χαμένο, ειδικά τώρα που κινδυνεύει και η ίδια μας η ιστορία από εσωτερικά πλήγματα. Όλη η δράση του Αλέξανδρου Καραθεοδωρή αποτελείται από διπλωματικές κινήσεις και λεπτούς χειρισμούς. Έτσι η ανάδειξή τους και η συμβολή τους μπορεί να γίνει μόνο μέσω της γνώσης της οθωμανικής πραγματικότητας. Σίγουρα ο Αλέξανδρος Καραθεοδωρής δεν ήταν επαναστάτης με την απλή έννοια. Όμως ποιος διπλωμάτης είναι επαναστάτης; Κατά συνέπεια, η προσέγγισή μας του έργου του και της δράσης του πρέπει να είναι προσεχτική, για ν’ ανακαλύψουμε λεπτομέρειες που δεν ήταν αντιληπτές από την Οθωμανική Αυτοκρατορία αλλά που αποτελούσαν μια εσωτερική αντίσταση.