Αν όλο το βάρος της κατοχής μπόρεσε να το σηκώσει ένα λουλούδι για ν’ ανθίσει, γιατί να μην μπορούμε κι εμείς; O καθένας πιστεύει ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα για το Kυπριακό και έχει δίκιο, αν είναι μόνος του. Όμως, αν υπάρχει συντονισμός των πράξεων, τότε ένα ασήμαντο τοπικό φαινόμενο μπορεί να γίνει ένα δυναμικό κίνημα. Ο κάθε γονιός ενός αγνοουμένου, ο κάθε εγκλωβισμένος κι ο κάθε πρόσφυγας θεωρεί ότι δεν έχει πια τις δυνάμεις όχι να ανατρέψει ένα κατοχικό καθεστώς, μα ούτε καν ν’ αντισταθεί. Εμείς είμαστε υπεύθυνοι γι’ αυτό το αίσθημα. Τόσα χρόνια, η κοινωνία τούς απομόνωσε ως ακραία στοιχεία του παρελθόντος. Τόσα χρόνια, η στρατηγική της σιωπής δεν μας πρόσφερε τίποτα εκτός από την αδράνεια και την ηττοπάθεια της μάζας. Όμως ο κυπριακός λαός δεν ξέχασε. Και τώρα που έχει την ευκαιρία ν’ αγωνιστεί δυναμικά μέσω των προσφυγών, τίποτε δεν θα τον εμποδίσει. Διότι όχι μόνο έχει το δικαίωμα να διεκδικήσει την περιουσία του, τη μνήμη του, μα και την ίδιά του την ύπαρξη μέσα στον κόσμο της αδιαφορίας. Τόσα χρόνια θέλησαν να μας πείσουν ότι οι μαζικές προσφυγές εμπεριέχουν ένα μεγάλο ρίσκο διότι μπορούν να ερμηνευτούν ως πολιτική πράξη και όχι ως ανθρωπιστική κίνηση. Στην πραγματικότητα, ο μόνος κίνδυνος ήταν να ανατρέψουν τα δεδομένα της ήσυχης κατοχής. Ξεχάσαμε τις ανάγκες των αγνοουμένων, των εγκλωβισμένων και των προσφύγων, για λόγους ασφάλειας. Όμως αυτή η ασφάλεια είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την Κύπρο μας. Τους αφήσαμε να πεθάνουν για να ζήσουμε ήσυχοι. Παρόλο που υπήρξαν πάμπολλα εμπόδια, οι πρώτες προσφυγές έγιναν και δικαιώθηκαν από το Eυρωπαϊκό Δικαστήριο των Aνθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η ύπαρξή τους ήταν και είναι η μόνη που ενόχλησε νομικά και το κατοχικό καθεστώς και την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας. Και σε συνδυασμό με την ενταξιακή μας πορεία, έγινε το ισχυρότερο οικονομικό όπλο του λαού μας. Κι αν ακόμα κανείς δεν το λέει επίσημα, όλοι ξέρουν τώρα πόσο λανθασμένη ήταν η στρατηγική της σιωπής. Μα η καλύτερη απόδειξη της σημασίας και της ουσίας της μάχης των προσφυγών είναι η αντίδραση του κατοχικού καθεστώτος. Η πρόσφατη απόφαση του κατοχικού ηγέτη να αναθέσει σε κρατικές υπηρεσίες την οργάνωση και τον συντονισμό μαζικών προσφυγών εναντίον της κυβέρνησής μας για τις περιουσίες του ’63, δεν ξάφνιασε κανέναν πολίτη που αγωνίζεται ήδη μέσω των προσφυγών. Αντιθέτως, αυτό ενισχύει την ιδέα ότι το μέλλον της Κύπρου και το τέλος του Kυπριακού θα παιχθεί μέσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο μέσω των προσφυγών. Τώρα, ο καθένας μας μπορεί να καταλάβει ένα από τα αρχικά μαθήματα της μεγάλης στρατηγικής: το κλειδί του μέλλοντος βρίσκεται μέσα στο παρελθόν. Όλη η δύναμη της Κύπρου βρίσκεται σ’ αυτό που ονόμαζαν, ακόμα και πρόσφατα, το στίγμα του παρελθόντος. Η προσφυγιά είναι πιο σκληρή από τον θάνατο. Όμως πρέπει τώρα να συνειδητοποιήσουμε γιατί! Η προσφυγιά ανήκει στον τομέα της μνήμης, εκείνης της οντότητας που μπορεί να ξεπεράσει ακόμα και τα όρια του θανάτου. Η μνήμη του λαού μας δεν πέθανε όμως με τη στρατηγική της σιωπής, υπάρχει ακόμα και ζει μέσα στην καρδιά κάθε Kύπριου. Και η σκληρότητά της θα ανατρέψει τα δεδομένα της ασφάλειας της φυλακής για τη μνήμη κάθε αγνοούμενου, για τα βάσανα του κάθε εγκλωβισμένου, για τη γη του κάθε πρόσφυγα, για την ελευθερία του κάθε Kύπριου.