Το θέμα της επιστροφής είναι στρατηγικά ριψοκίνδυνο, όχι από μόνο του αλλά από τις προεκτάσεις του μέσα στο κυπριακό πεδίο. Πρέπει λοιπόν να διευκρινίσουμε τις περιπτώσεις που ισχύει για να μην υπάρξουν παρερμηνείες και παρεξηγήσεις.

Πρώτα από όλα ο όρος επιστροφή είναι θετικός μόνο και μόνο για πρώην εγκλωβισμένους. Και αν δεν το παραδεχτούμε αυτό, τότε καταρρέει ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορικής στρατηγικής της Κύπρου. Οι πρώην εγκλωβισμένοι διαφέρουν πρακτικά από όλους τους άλλους Κύπριους με την «ταυτότητά» τους. Όλοι δεχόμαστε ότι οι εγκλωβισμένοι έπρεπε και πρέπει να μείνουν στα κατεχόμενα για να αποδειχτεί ότι υπάρχει εσωτερική αντίσταση ακόμα και αν παρουσιάζεται ως παθητική. Συνεπώς η επιστροφή τους όχι μόνο δεν ενοχλεί αλλά ενισχύει τη διαχρονική μας στάση. Επιτρέπει επιπλέον να έχουμε ένα πολυτοπικό μέτωπο που παρεμποδίζει την έννοια της διχοτόμησης.

Ενώ για τους πρόσφυγες η έννοια της επιστροφής είναι αμφίβολη στρατηγικά και επικίνδυνη οντολογικά. Διότι οι πρόσφυγες αποτελούν μια διαφορετική οντότητα όσον αφορά στο κυπριακό. Ήταν και είναι η απόδειξη ότι προτίμησαν την εξορία παρά να ζήσουν υπό τουρκική κατοχή. Η ύπαρξή τους είναι και αυτή μια αντίσταση παθητική μεν, αλλά μετατρέψιμη με τις προσφυγές στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Μάλιστα τα πρόσφατα αποτελέσματα αποδεικνύουν την ορθότητα αυτής της στρατηγικής που ενοχλεί αποτελεσματικά και το κατοχικό καθεστώς και τις τουρκικές αρχές.

Η ειδική περίπτωση της Κερύνειας είναι παραδειγματική από πολλές απόψεις. Η Κερύνεια μέσω των προσφύγων και των προσφυγών τους αποτελεί έναν πυρήνα αντίστασης σε τόσο μεγάλο βαθμό που συχνά ακούμε και την έκφραση της κερυνειοποίησης του προσφυγικού κινήματος. Μπορεί μερικοί αναλυτές να το θεωρούν αρνητικό, εμείς όμως το αξιολογούμε θετικότατα διότι ακόμα και πρακτικά αν δεν υπήρχε η Κερύνεια, η κυπριακή προσφυγιά δεν θα ήταν αυτή που γνωρίζουμε. Το κερυνειώτικο στίγμα είναι αυτό που δίνει αξία στο προσφυγικό κίνημα. Αυτό όμως έχει και ένα κόστος. Με άλλα λόγια οι Κερυνειώτες πρόσφυγες πρέπει να είναι παραδειγματικοί όσον αφορά στη στάση τους σχετικά με το κυπριακό. Διότι η Κερύνεια είναι ένα σύμβολο για τον κυπριακό αγώνα. Κατά συνέπεια το θέμα της επιστροφής υπό κατοχικές συνθήκες δεν ισχύει. Μπορεί βέβαια μερικοί Κερυνειώτες να παίρνουν ατομικές και διακριτικές αποφάσεις όσον αφορά αυτό το θέμα με συγκεκριμένους σκοπούς που δεν συμπίπτουν με το γενικό πλαίσιο. Πρέπει όμως να γίνουν. Όπως και δεν πρέπει να γενικευτούν. Το ύφος του καταδρομέα δεν συμπίπτει με εκείνο του συμβατικού στρατού. Πρέπει να τα ξεχωρίζουμε αλλά και να τα συνθέτουμε διότι ανήκουν σ’ ένα γενικότερο πολεμολογικό πλαίσιο.

Η επιστροφή έχει νόημα μόνο όταν αποτελεί μια μορφή αντίστασης, αλλιώς μπορεί να παρερμηνευτεί και να χρησιμοποιηθεί επικοινωνιακά από τους εχθρούς μας. Αυτό είναι το νοητικό σχήμα που πρέπει να έχει ο Κερυνειώτης για να παραμείνει το σύμβολο του κυπριακού αγώνα.