Στις 24 Ιουλίου 1923, οι Συμμαχικές Δυνάμεις και η Τουρκία υπέγραψαν μεταξύ των διαφόρων διατάξεων του μέρους Ε΄ της Συνθήκης της Λωζάννης, το πρωτόκολλο περί εκκενώσεως των τουρκικών εδαφών των κατεχομένων υπό των βρεττανικών, γαλλικών και ιταλικών δυνάμεων. Σπάνια εξετάζουμε το περιεχόμενο αυτού του πρωτοκόλλου και γι’ αυτόν τον λόγο παραμένει σχεδόν άγνωστο στον ελληνικό χώρο, αν όχι και στον ευρωπαϊκό. Το γενικό πρόβλημα που θέτει αυτό το πρωτόκολλο είναι κατά πόσο ανταποκρίνεται στη θέληση των ξένων δυνάμεων. Η Συνθήκη της Λωζάννης παρουσιάζεται ως ένα αντικειμενικό και ισορροπημένο κείμενο, ενώ στην πραγματικότητα ακολουθεί ένα στρατηγικό δόγμα το οποίο είναι εξ ορισμού ασύμμετρο. Όμως, ας εξετάσουμε πρώτα το πρώτο άρθρο του πρωτοκόλλου. 

1. Ευθύς ως η υπό της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης της Τουρκίας επικύρωση της Συνθήκης Ειρήνης και των λοιπών πράξεων των συνομολογηθεισών εν Λωζάννη κοινοποιηθή εις τας Συμμάχους Δυνάμεις εν τω προσώπω των εν Κωνσταντινουπόλει Υπάτων Αρμοστών αυτών, τα στρατεύματα των ειρημένων Δυνάμεων θέλουσι προβή εις τας εργασίας της εκκενώσεως των υπ’ αυτών κατεχομένων εδαφών. 
Αι εργασίαι αύται θα περιλάβωσι την αποχώρησιν των βρεττανικών, γαλλικών και ιταλικών ναυτικών μονάδων, των σταθμευουσών εις το Στενόν του Ελλησπόντου, την Προποντίδα και τον Βόσπορον. 

Αντιλαμβανόμαστε εξ αρχής ότι η ορολογία δίνει το στίγμα του στρατηγικού δόγματος. Το άρθρο χρησιμοποιεί την έκφραση κατεχόμενα εδάφη που προσδιορίζει ποιος είναι ο κατακτητής και ποιος απελευθερώνεται. Έμμεσα λειτουργεί η Υψηλή Πύλη που δεν αποτελεί μόνο το παρελθόν της Τουρκίας. Ο διαμελισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν ο στόχος των Ξένων Δυνάμεων, όμως τα στρατιωτικά αποτελέσματα απέρριψαν αυτήν την ουτοπική στρατηγική. Η άμεση συνέπεια είναι ότι η Τουρκία επανέρχεται σ’ ένα γνωστό πλαίσιο· η μόνη αλλαγή είναι ονομαστική. Και καταφέρνει αυτό το πράγμα με τις γενοκτονίες των Αρμενίων και των Ποντίων, με τη Μικρασιατική Καταστροφή, αλλά και με τις νίκες της εναντίον των Ξένων Δυνάμεων. Όλοι θεώρησαν ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν εύκολο θέμα, αλλά δεν το εξέτασαν διαχρονικά και δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν τη μετάλλαξή της σε Τουρκία μέσω του καταλυτικού στοιχείου των Νεοτούρκων. Το στρατηγικό δόγμα υπάρχει κι επηρέασε όλη τη Συνθήκη της Λωζάννης, όπως το επιβεβαιώνει και η αρχή του άρθρου 3 του πρωτοκόλλου. 

3. Εφ’ όσον συντελείται η εκκένωσις, τα ακίνητα και αι περιουσίαι πάσης φύσεως άτινα θέλουσι δεόντως εξακριβωθή επί των εκκενουμένων εδαφών ως ανήκοντα εις την Τουρκικήν Κυβέρνησιν ή εις τας τουρκικάς δημοσίας Αρχάς, τα κατεχόμενα δε νυν υπό των συμμαχικών Αρχών ή ευρισκόμενα εις χείρας των, θέλουσιν αποδοθή εις την Τουρκικήν Κυβέρνησιν. 

Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι το πρωτόκολλο της Συνθήκης εξασφαλίζει ότι το νέο τουρκικό πλαίσιο είναι ακριβώς όπως το παλαιό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δίχως όμως τα εσωτερικά προβλήματα που προέρχονταν από τις πληθυσμιακές και θρησκευτικές ομάδες. Άρα η εκκένωση, από την τουρκική πλευρά, δεν είναι μόνο μια εκκαθάριση όπως νομίζουν πολλοί δικοί μας, αλλά μια πραγματική κάθαρση. Γι’ αυτόν τον λόγο, αν έπρεπε να χαρακτηρίσουμε μονολεκτικά τη Συνθήκη της Λωζάννης από την τουρκική πλευρά, θα επιλέγαμε τη λέξη κάθαρση. Πολλά από τα προβλήματά μας με την Τουρκία προέρχονται από την έλλειψη κατανόησης του δόγματός της.