Άρθρον 40: Οι Τούρκοι υπήκοοι, οι ανήκοντες εις μη μουσουλμανικάς μειονότητας, θα απολαύωσι «νομικώς» και πραγματικώς της αυτής προστασίας και των αυτών εγγυήσεων ων απολαύουσι και οι λοιποί Τούρκοι υπήκοοι. Θα έχωσιν ιδίως ίσον δικαίωμα να συνιστώσιν, διευθύνωσιν και εποπτεύωσιν, ιδίαις δαπάναις, παντός είδους φιλανθρωπικά, θρησκευτικά ή κοινωφελή ιδρύματα, σχολεία και λοιπά εκπαιδευτήρια, μετά του δικαιώματος να ποιώνται ελευθέρως εν αυτοίς χρήσιν της γλώσσης των και να τελώσιν ελευθέρως τα της θρησκείας των. 

Το άρθρο 40 εξηγεί την ισοδυναμία των μουσουλμάνων και μη μουσουλμάνων Τούρκων υπηκόων. Οι διευκρινίσεις που προσθέτει, αντί να ενισχύουν αυτήν την ισοδυναμία και να τη χαρακτηρίζουν, στην ουσία την αμφισβητούν έμμεσα διότι την περιορίζουν σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Επιπλέον, οι μεταρρυθμίσεις του τουρκικού δικαίου που έγιναν το 1936, το 1974 και το 1996 περιόρισαν όλο και πιο πολύ την αξία του άρθρου 40. Ειδικά η αναδρομική εφαρμογή του νόμου του 1974 επέτρεψε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων να καταδικάσει την Τουρκία για παράβαση του πρώτου άρθρου του πρώτου πρωτοκόλλου της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης. Ενώ βλέπουμε ότι το άρθρο 40 αναφέρεται συγκεκριμένα στα φιλανθρωπικά, θρησκευτικά ή κοινωφελή ιδρύματα. Όσον αφορά στα σχολεία και στα εκπαιδευτήρια, το άρθρο είναι ξεκάθαρο για την ελευθερία γλώσσας. Όπως ξέρουμε όμως, η πραγματικότητα και η ιστορία είναι εντελώς διαφορετικές. Αυτό αποδεικνύεται από τα προβλήματα λειτουργίας των εκπαιδευτικών κέντρων της Κωνσταντινούπολης. Και τα προβλήματα γίνονται ακόμα δυσκολότερα όταν εμπλέκονται τα θρησκευτικά. Εδώ η αδιαλλαξία της τουρκικής πλευράς μετατρέπει το άρθρο 40 της Συνθήκης της Λωζάννης σε αφηρημένη ουτοπία. Συνοπτικά, το άρθρο 40 δεν εκφράζει δικαιώματα, αλλά ελπίδες που δεν υλοποιήθηκαν ποτέ. Το ίδιο συνέβη και με τη Συνθήκη της Γ΄ Βιέννης. Διαχρονικά, το άρθρο 40 δεν έπαιξε κανέναν ουσιαστικό ρόλο διότι η ελληνική πλευρά πάντα θεώρησε ότι ήταν αυτονόητο. Η πραγματικότητα της Συνθήκης της Λωζάννης δίνει πολλά σημεία, και ισχυρά μάλιστα, που θα μπορούσαμε να διεκδικήσουμε δυναμικά σε μία νέα στρατηγική που ενσωματώνει ευρωπαϊκά δεδομένα. Δεν αρκεί πια να φωνάζουμε παθητικά το δίκιο μας. Πρέπει να χρησιμοποιούμε εύστοχα διεθνείς συμβάσεις για να αποδείξουμε ότι οι διεκδικήσεις μας είναι βάσιμες και νόμιμες. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ανήκει και η χρήση του άρθρου 40, το οποίο εμπεριέχει ουσιαστικά κατηγορίες εναντίον της εσωτερικής πολιτικής της Τουρκίας. Με άλλα λόγια, αυτό το άρθρο 40 είναι απαραίτητο για να αποδείξουμε ότι η εσωτερική πολιτική της Τουρκίας ταυτίζεται με την εξωτερική. Διότι η Τουρκία ως κράτος δεν έχει εσωτερικό. Κάθε σημείο της ανήκει μόνο και μόνο στα σύνορα. Και αυτή η ιδιόμορφη τοπολογία της, εξηγεί την όλη της πολιτική εναντίον του ξένου στοιχείου.