Όταν εξετάζουμε ένα σχέδιο το οποίο εμπεριέχει στην ουσία του την έννοια της ανταλλαγής πληθυσμών, θα έπρεπε προηγουμένως να μελετήσουμε παλαιότερα έγγραφα που ανήκουν πια στην ιστορία μας. Ένα από αυτά τα έγγραφα είναι το γράμμα του γενικού προξενείου Ελλάδος προς την Εξοχότητα τον κ. F. Streit, υπουργό επί των Εξωτερικών (Σμύρνη, 30 Ιουνίου 1914). Γνωρίζοντας τα γεγονότα που ακολούθησαν μόνο μερικά χρόνια μετά τη γραφή του, μερικά σημεία του είναι αξιοθαύμαστα.

Το πρώτο είναι ότι οι συνομιλίες είχαν βάση την «καλήν πίστιν και θέλησιν» των Οθωμανών Αντιπροσώπων.

Το δεύτερο είναι ακόμα πιο σημαντικό: «Εξακρίβωσις της αβίαστου εφέσεως εις μετανάστευσιν». Η δήλωση είναι από μόνη της επαρκής δίχως σχόλια. «Επί του λεπτού τούτου θέματος επεστήσαμεν την ιδιαιτέραν προσοχήν των Οθωμανών αντιπροσώπων, εξ αφορμής ιδία της βεβαίωσης του Μουχτάρ Μπέη ότι οι Έλληνες κάτοικοι των ανωτέρω μνημονευθέντων υπ’ αυτού δύο χωριών των Δαρδανελίων, επιθυμούσιν επιμόνως και αβιάστως να μεταναστεύσωσιν εις Ελλάδαν. Πώς αβιάστως είπομεν, αφού εξαναγκάζονται να μετοικήσωσιν εις άλλα χωριά στερούμενα της θάλασσας εκ της οποίας συνήθισαν να πορίζονται τα προς το ζην.»

Μα το πιο σημαντικό σημείο είναι το επόμενο και αφορά την «ανταλλαγή μεταναστών και εκτίμησης περιουσιών αυτών» εφόσον έθεσαν τρεις κατηγορίες ανθρώπων ως εξής:

1) Τα άτομα που δεν έχουν σχέση με την ανταλλαγή
2) Τα άτομα που μετανάστευσαν ήδη στην Ελλάδα
3) Τα άτομα που θα μεταναστεύσουν

Ακολούθησε: «Μετά την εξάντλησιν ως ανωτέρω των επί της 1ης κατηγορίας συζητήσεων ηθελήσαμεν να μάθωμεν τας σκέψεις των συναδέλφων ημών περί του ζητήματος της εκτιμήσεως της αστικής και κινητής περιουσίας των εις την 2αν κατηγορίαν ανηκόντων μεταναστών. Ο Μουχτάρ Μπέης εκ πλάνης μάλλον υπεθέσαμεν, ή εκ κακής προθέσεως, επειράθη ν’ αποφύγει την συζήτησιν ως ξένην δήθεν προς τα έργα της Επιτροπής επικαλεσθείς τας απαντώσας ενταχού των επισήμων σχετικών διακοινώσεων φράσεις περί ανταλλαγής «αγροτικών πληθυσμών και αγροτικών κτήσεων».»

Αν δεν μαθαίνουμε από την Ιστορία, δεν φταίει η Ιστορία μας.