75850 - Καταγραφή Podcast #45: Περί Θέλησης

Ν. Λυγερός

Σε αυτό το podcast θέλουμε να ασχοληθούμε με την έννοια της θέλησης. Η θέληση, παρόλο που δεν φαίνεται τουλάχιστον αρχικά, έχει την ικανότητα να αλλάξει μερικά δεδομένα και να παρουσιάσει με έναν τρόπο διαφορετικό, προσεγγίσεις τις οποίες τις θεωρούμε αυτονόητα θετικές. Άρα πριν μιλήσουμε γι’ αυτές τις διαφοροποιήσεις, θα θέλαμε να πούμε το εξής. Αν υπάρχουν όντως έννοιες οι οποίες είναι θετικές από μόνες τους, τι σημαίνει όταν αυτές οι θετικές έννοιες, δίνονται μόνο με τη θέληση του ενός και όχι του άλλου, δηλαδή όταν δεν υπάρχει αυτή η διπλή θέληση. Όταν κοιτάζουμε τα αυταρχικά συστήματα και τα κατοχικά καθεστώτα, βλέπουμε ότι έχουν βέβαια έννοιες τις οποίες τις θεωρούν θετικές. Μία από τις πιο κοινές είναι η έννοια της ευτυχίας και θέλουν αυτές τις έννοιες να τις επιβάλλουν χωρίς να υπάρχει θέληση. Άρα θα μπορούσαμε να πούμε σε πρώτο επίπεδο ότι εφόσον είναι ευτυχία, γιατί να μην επιβληθεί. Το θέμα είναι ότι η ευτυχία, όταν είναι επιλογή μόνο τους ενός κι όχι του άλλου, τότε μπορεί να καταντήσει καταναγκαστικό έργο. Όταν το βλέπουμε με αυτόν τον τρόπο και κοιτάζουμε, ας πούμε, τι έκανε ο φασισμός, ο ναζισμός, ο κομμουνισμός, όλα αυτά τα ιδεολογικά συστήματα που θεωρούν ότι ο άνθρωπος δεν είναι τόσο σημαντικός και το πιο σημαντικό είναι το σύστημα που παράγεται με αυτή την ιδεολογία, από τη στιγμή που το σύστημα επιλέγει μερικές αρχές, τις οποίες βέβαια θεωρεί ότι είναι θετικές, γιατί να μην τις επιβάλλει. Ακόμα και μία αρχή ή ακόμα και μία αξία, για να πάμε πιο βαθιά, όπως είναι η αγάπη, όπως είναι η φιλία, άμα επιβάλλεται, δεν έχει το ίδιο νόημα. Αυτό που θέλουμε τώρα να αναδείξουμε, είναι το γεγονός ότι η θέληση αλλάζει θεμελιακά αυτά τα δεδομένα. Άρα αυτό σημαίνει ότι τα θέλω είναι χαρακτηριστικά και του ανθρώπου ο οποίος, όταν δέχεται μία αρχή, όταν δέχεται μία αξία, πρέπει να έχει αυτή τη θέληση για να την αποδεχτεί, για να την ενσωματώσει στη σκέψη του, για να το χαρεί, γιατί επί της ουσίας αυτή είναι η ιδέα. Αν υπάρχει λοιπόν μία θετική έννοια που δεν παράγει χαρά στον άνθρωπο, κατά πόσο είναι θετική. Αν είναι θετική μόνο για το σύστημα που την επιβάλλει, γιατί να είναι θετική για την Ανθρωπότητα; Άρα αυτό που βλέπουμε, ειδικά όταν βρισκόμαστε στο πλαίσιο της Ανθρωπότητας, είναι το εξής. Η θέληση είναι μια έννοια θεμελιακή, γιατί είναι αυτή που θα δείξει, αν υπάρχει πλαίσιο ελευθερίας. Όταν υπάρχει αυτή η θέληση, μπορεί να υπάρχει ελευθερία, δεν είναι βέβαια απαραίτητη, αλλά όταν δεν υπάρχει αυτή η θέληση, σίγουρα δεν υπάρχει αυτή η ελευθερία. Άρα θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μία έννοια, η οποία είναι συμβατή με την ελευθερία, με τις επιλογές μέσα σε ένα αξιακό σύστημα, όπου δεν επιλέγουμε μία αξία για μια άλλη ή εναντίον κάποιας άλλης, οι αξίες παραμένουν αξίες και είναι ασύγκριτες, αλλά πρέπει να εξετάσουμε πώς αυτές οι αξίες διαμορφώνουν το πλαίσιο με την ιδιομορφία τους, έτσι ώστε να δούμε αν μερικές αρχές, οι οποίες εκ φύσης είναι αυθαίρετες, μπορούν να ενσωματωθούν και να είναι συμβατές με αυτό το πλαίσιο. Επανέρχομαι τώρα στο θέμα της θέλησης. Όταν διαβάζουμε κείμενα, ειδικά αρχαία κείμενα, που έχουν μια διαχρονικότητα και βλέπουμε ότι η έννοια της θέλησης είναι ήδη ενσωματωμένη μέσα, μας εντυπωσιάζει αυτό το γεγονός, γιατί δείχνει ότι ακόμα και στον τομέα της αγάπης και της φιλίας, που φαίνονται να είναι τομείς πρωταρχικά θετικοί, ενσωματώνουμε σε επίπεδο Ανθρωπότητας την έννοια της θέλησης για να είμαστε ουσιαστικά σίγουροι ότι πρόκειται για μία θετική έννοια, η οποία είναι θετική και από αυτόν που την εκπέμπει και από αυτόν που τη δέχεται, αλλιώς υπάρχει ένα πρόβλημα. Όταν το βλέπουμε αυτό με τα καταναγκαστικά έργα, όταν το βλέπουμε στο πλαίσιο των γενοκτονιών, καταλαβαίνουμε ότι σίγουρα υπήρχε μια θέληση για να επιβληθεί ένα σύστημα. Αυτή η θέληση όμως δεν ενσωμάτωνε τη θέληση των λαών. Θεωρούσε ότι από μόνη της μπορεί να επιβληθεί, επειδή το σύστημα επαρκούσε για να πάρει αυτή την απόφαση. Δεν έχει λοιπόν καμία σχέση με μια δημοκρατία. Η δημοκρατία, ακόμα κι αυτή η έννοια, αν επιβάλλεται, γίνεται μόνο τεχνητή. Διότι πρέπει να είναι αποδεκτή και από τον λαό. Δεν μπορεί απλώς ένα σύστημα να λέει ότι θα παράγει μια δημοκρατία, με τη δικιά του την έννοια, θα την επιβάλει πάνω στον λαό κι ο λαός θα τη αποδεχτεί, γιατί είναι δημιουργία του συστήματος. Όχι, αντιθέτως, μία δημοκρατία για να υπάρχει με την έννοια που ξέρουμε, με τη θετική έννοια, πρέπει και αυτή να σχετίζεται με τη θέληση, δηλαδή να υπάρχει ένα ελεύθερο πλαίσιο επιλογής, όπου η θέληση εκφράζεται κι όταν αυτή η θέληση εκφράζεται πέρα από αυτά που λέει ο Schopenhauer, τότε μπορούμε να πούμε ότι έχουμε ένα αξιακό σύστημα, το οποίο δεν καταπατά τον άνθρωπο και κατά συνέπεια είναι συμβατό με την Ανθρωπότητα. Αυτή είναι η θέληση που έχει αυτή τη διπλή έννοια, θέλει ο ένας, θέλει κι ο άλλος, τελικά μπορούμε να πούμε ότι η θέληση πρέπει να είναι διπλή για να είναι θετική η έννοια η οποία λειτουργεί και τότε καταλαβαίνουμε ότι αποτελεί ένα καταλυτικό στοιχείο, το οποίο θα χρησιμοποιήσουμε βέβαια και στα Δικαιώματα της Ανθρωπότητας.