Στο πλαίσιο των ερευνών για τις γενοκτονίες, καλούμαστε συχνά ν’ απαντήσουμε στην ακόλουθη σύγκριση: το Shoah είναι συγκρίσιμο με τις άλλες γενοκτονίες από την άποψη των αποζημιώσεων; Αυτό το είδος ερωτήσεων που θέτει το πρόβλημα της σύγκρισης ποτέ δεν στερείται υπονοουμένου. Είναι, επομένως, απαραίτητο να καταδείξουμε τον παραλογισμό μιας τέτοιας σύγκρισης. Από τη μία πλευρά, η σύγκριση αυτή τείνει να αντιτάξει το εβραϊκό ζήτημα στα άλλα και από άλλη πλευρά, τα άλλα ζητήματα τίθενται σ’ ένα πλαίσιο κατωτερότητας. Η συνέπεια τούτης της διπλής προσέγγισης, είναι η δημιουργία ενός μετώπου στους κόλπους των γενοκτονημένων λαών. Γι’ αυτό διαμαρτυρόμαστε εφιστώντας την προσοχή σ’ αυτές τις λεκτικές καταπατήσεις που αντικατοπτρίζουν μία εσφαλμένη αντίληψη της πραγματικότητας.

Το εβραϊκό ζήτημα είναι ριζικά διαφορετικό από τ’ άλλα, όχι λόγω μίας εγγενούς αίτίας, μα τελείως εξωγενούς και τούτο είν’ απλό. Η θεμελιώδης διαφορά έγκειται στο επίπεδο της Δίκης της Νυρεμβέργης. Αυτή είν’ η διαφορά που κάνει τη διαφορά και να καθιστά παράλογη τούτη τη σύγκριση. Η διαφορά δεν έγκειται στο επίπεδο του ναζισμού, του σταλινισμού ή του κεμαλισμού που είναι ουσιαστικά όμοιες από ανθρώπινη άποψη, εξαιτίας του εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας που έχουν διαπράξει. Η διαφορά προέρχεται από τους δήμιους και όχι από τα θύματα.

Η ακαριαία ήττα του ναζισμού αμέσως μετά τη γενοκτονία των Εβραίων, είναι η αιτία της διαφοράς. Δεν αφορά στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, μα στον πόλεμο, του οποίου οι συνέπειες είναι γεωστρατηγικής και γεωπολιτικής τάξεως. Η άλλη βασική διαφορά, που καθιστά ολωσδιόλου παράλογη την αρχική σύγκριση, είναι πως η Γερμανία ως δημοκρατικό κράτος αποδέχτηκε να είναι ο διάδοχος, με τη νομική έννοια του όρου, του ναζιστικού κράτους. Κατά συνέπεια, αποδέχτηκε την καταδίκη στη δίκη της Νυρεμβέργης και δι’ αυτού του τρόπου, τοποθετήθηκε στο πλαίσιο της διαδικασίας αποκατάστασης με τα πρώτα στάδια, που δεν είναι άλλα από την αναγνώριση της γενοκτονίας και την ποινικοποίηση της άρνησής της. Ενώ ούτε η Ρωσία, ούτε η Τουρκία αποδέχτηκαν να διαδεχθούν τον σταλινισμό και τον κεμαλισμό, με την έννοια της αναγνώρισης του χρέους προς την ανθρωπότητα. Οι γενοκτονημένοι λαοί δεν είναι, συνεπώς, για τίποτε με τη διπλή αυτή αποσιώπηση, που καταλήγει στο παράλογο της σύγκρισης. Το Shoah είναι προς το παρόν η μόνη αναγνωρισμένη γενοκτονία από τη διεθνή κοινότητα και ιδιαίτερα από το γενοκτόνο κράτος. Εάν πρέπει να γίνει μία σύγκριση, τούτη δεν είναι δυνατή παρά μόνον μέσα στο πλαίσιο των γενοκτονιών που δεν έχουν ακόμη επίσημα αναγνωρισθεί από όλους. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο πρέπει να εξετάσουμε την αποτελεσματικότητα των προσεγγίσεων όσον αφορά στην αναγνώριση της γενοκτονίας. Εδώ η σύγκριση δεν έχει όχι μόνον μία σημασία, αλλά επιτρέπει επί πλέον ν’ αναπτύξουμε μια πραγματική στρατηγική.