5478 - H χρονικότητα του οράματος του Leonardo da Vinci
Ν. Λυγερός
Μετάφραση από τα γαλλικά: Σάνη Καπράγκου
Η κρίση μας δεν εκτιμά στη σειρά τους ακριβώς και επαρκώς τα πράγματα που έχουν συμβεί σε περιόδους διαφορετικές· διότι πλήθος γεγονότων έλαβαν χώρα πριν αρκετά χρόνια που μοιάζουν ν’ αγγίζουν το παρόν και πολλά από τα πρόσφατα πράγματα μάς δίνουν την εντύπωση πως είναι παλιά και μας ξαναφέρνουν σ’ εκείνη τη μακρινή εποχή της νεότητάς μας. Κι έτσι συμβαίνει με το μάτι, σ’ ό,τι αφορά τα μακρινά αντικείμενα που μας φαίνονται κοντινά όταν ο ήλιος τα φωταγωγεί, ενώ τα κοντινά αντικείμενα μοιάζουν απόμακρα.»
Το πρώτο μέρος της αναφοράς του Leonardo da Vinci μοιάζει ν’ ανήκει μάλλον στο μητρώο της φιλοσοφίας, ενώ το δεύτερο αναδεικνύει τις πρακτικές συνέπειες στην καθημερινή ζωή. Το νοητικό σχήμα της πρότασης εννοείται εκ πρώτης ως μία συμπερασματική διαπίστωση. Μα καθόλου δεν είναι. Ο Leonardo da Vinci είναι ειδικός στην τεχνική της επαγωγής. Εν τούτοις εδώ έχουμε να κάνουμε με μία απαγωγή με την έννοια που περιγράφεται από τον Umberto Eco όσον αφορά στις εργασίες και τις λογικές ανακαλύψεις του Charles Pierce. Ο νοητικός συνειρμός τού δασκάλου της Αναγέννησης, είναι ακόμη πιο ενδιαφέρον που, μπορεί να συσχετισθεί με το πεπερασμένο της ταχύτητας του φωτός. Βεβαίως, η πρόθεσή μας δεν είναι να δημιουργήσουμε έναν αναχρονισμό που θα ήταν ανούσιος όχι μόνον μετά τη μηχανική εφεύρεση του Isaac Newton, μα οπωσδήποτε μετά τη δημιουργία για την έννοια του χωρο-χρόνου του Albert Einstein. Ωστόσο, η αναλογία μεταξύ των χρονικών και χωρικών αποστάσεων υπάρχει στη σκέψη του Leonardo de Vinci και τούτο είναι αδιαμφισβήτητο. Προτείνει, επίσης, ως έξεργον τον ρόλο του παρατηρητή σ’ αυτό το πείραμα και καταφανώς τον υποκειμενικό χαρακτήρα του, ενώ συνεπάγεται μια απόλυτη διάσταση της παρατηρούμενης οντότητας. Πράγμα που αποδεικνύει ότι δεν βρισκόμαστε προς το παρόν σε ένα περιβάλλον, όπου θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ως «σχετιστικό». Εν τούτοις, η πρωτοτυπία αυτής της σκέψης βρίσκεται στο ότι αξιοποιεί την έννοια του φωτισμού στο δεύτερο μέρος αυτού του ισχυρισμού που είναι δύσκολα κατανοητός εκ πρώτης, τουλάχιστον σ’ έναν πρώτο χρόνο. Διότι αυτός ο φωτισμός υπάρχει ξεκάθαρα ωστόσο χάρη στα βιβλία. Συνεπώς ανακαλύπτουμε μια άλλη αλληγορική υπόδειξη του Leonardo da Vinci, για να μάθουμε πως είναι απαραίτητο να διαβάζουμε τους νεκρούς, υπό την έννοια ότι η πρόσβαση στη γνώση του παρελθόντος πληρούται μέσω των βιβλίων. Κι αυτά ακριβώς τα βιβλία εμφανίζουν τον απαραίτητο φωτισμό για να μεταβάλλουμε την απόσταση των άλλων αντικειμένων. Μ’ αυτόν τον τρόπο, είναι δυνατό να αποδεχόμαστε την χρονικότητα του οράματος του Leonardo da Vinci και να μάθουμε τα θεμελιωδώς δυναμικά χαρακτηριστικά της σκέψης του. Δεν αρκείται στο να παρατηρεί τον κόσμο. Τον μεταπλάθει δια της νοημοσύνης τού βλέμματός του για να αποκαλύψει από άλλη άποψη που διαφορετικά θα παρέμενε απρόσιτη. Συνοψίζοντας, ο Leonardo da Vinci μάς δείχνει τον δρόμο της ανακάλυψης ακόμη κι αν δεν είναι εμφανώς να τον ακολουθήσουμε.