Ποια σημασία να δώσουμε στο ίντιγκο της Αρμενίας; Πρέπει να το δούμε ως εθνικό σύμβολο; Ως λογοτεχνικό αίνιγμα; Ή μήπως ο στόχος είναι ακόμα βαθύτερος; Πρέπει, λοιπόν, να ψάξουμε αλλού, πέρα από την ιστορική σημαία, ν’ ανατρέξουμε σε μια παλαιότερη περίοδο και να πάμε πιο μακριά στο μέλλον, λες κι η γενοκτονία ήταν ένα σημάδι χωρίς να είναι ένα στίγμα. Πρέπει να πάμε, λοιπόν, πιο πέρα παρά τη βαρβαρότητα της λήθης. Διότι εμείς είμαστε πάντα εδώ παρά το θάνατο του τρόμου.

Μέσα στο παράξενο αυτού του χρώματος, δεν αναζητούμε τη μοναξιά, μα τη σπανιότητα. Δεν μας αρκούν μερικά σωληνάρια ζωγραφικής για να δημιουργήσουμε το ίντιγκο της Αρμενίας, παρά την παρουσία του μωβ του κοβαλτίου. Ούτε το μπλε της Πρωσσίας, ούτε το κίτρινο της Νάπολης δεν θα μπορούσαν να μας ικανοποιήσουν σ’ αυτή την αναζήτηση, όταν ένας άνθρωπος σαν τον Jacques Brel έδειξε τόση ευαισθησία μετά από την ερμηνεία του, του Δον Κιχώτη του Μιγκέλ ντε Θερβάντες. Διότι οι πόλεις θα πιτσιλίζονταν με μπλε μέσα στην ώχρα της γης και στο κόκκινο της τούφας. Γιατί, λοιπόν, να μην επιστρέψουμε στο Berdzor του Αρτσάχ για να ξαναβρούμε αυτά τα χρώματα στο παλιό μουσείο όπου ήταν μαζεμένα με αγάπη τα αρχαία ίχνη, τα παραδοσιακά κεντήματα και οι πίνακες ζωγραφικής. Χωρίς να θέλουμε να ενδιατρίψουμε σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο, δεν είναι σημαντικό να «χάνει» κάποιος το χρόνο του μελετώντας μια σιωπή που τώρα πια έχει νόημα; Μόνο κατ’ αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να θυμηθούμε εκείνο το μικρό αγόρι που συναντήσαμε. Ήταν ο εγγονός της διευθύντριας του μουσείου. Ήθελε να γνωρίζει χωρίς να τολμά να ρωτήσει ποιο ήταν το νόημα εκείνης της ποιητικής αφιέρωσης. Του άρεσε να είναι κοντά μας λες κι η παρουσία μας αρκούσε για να τον κάνει χαρούμενο. Για ’κείνον, ήμασταν μια νέα αρχαιότητα. Μόνο που κινούμασταν και αυτός προτιμούσε την ακινησία. Αυτή ταίριαζε καλύτερα στο μουσείο όπως επίσης και στη βιβλιοθήκη του γραφείου της γιαγιάς του. Το μόνο που τον ανησυχούσε ήταν η αναχώρησή μας και όχι η φτώχεια της σκηνής μας. Είναι μέσα απ’ αυτή τη διπλή παρατήρηση που είδαμε το ίντιγκο της Αρμενίας ως ένα σημάδι αναγνώρισης. Ήταν το χρώμα της συνάντησης ενός χαμαιλέοντα με έναν ιππόκαμπο; Τίποτα δεν είναι λιγότερο απίθανο. Εν πάση περιπτώσει, η αναγνώριση ήταν σίγουρη, παρά τη διαφορά της γνώσης. Έμοιαζε με τη συνάντηση ενός νεκρού με έναν αγέννητο; Αυτό δεν είναι αδύνατον παρά μόνο για την κοινωνία. Έτσι, η ανθρωπότητα αποφασίζει να θυμάται για να μη χάσει τον πίνακα της γαλήνης μιας σιωπής ξεχασμένης μέσα στην ανάγνωση μιας περγαμηνής που δεν έγινε ακόμη παλίμψηστο. Άρα δεν ήταν πια μυστικό, οι άνθρωποι είχαν επιζήσει και ήταν ικανοί να οραματιστούν κα πάλι το μέλλον δίχως να αρκούνται να ζουν πουλώντας ένα παρόν που είναι πάντα απόν από την ουσία. Ναι, αυτή είναι η σημασία του ίντιγκο της Αρμενίας: ένα άγγιγμα μπλουζ σ’ ένα μαχητικό doudouk, μια μνήμη σ’ ένα πατριωτικό τραγούδι και τέλος ένα παιδί που βρήκαμε σ’ ένα μουσείο χαμένο μέσα στη λήθη των διαπραγματεύσεων του παραλόγου.