Πώς να φανταστούμε έναν άνθρωπο δυστυχισμένο χωρίς να τον βλέπουμε; Όταν τον σκεφτόμαστε.

Πώς να φανταστούμε ένα φύλλο χωρίς δέντρο; Όταν κοιτάζουμε ένα χάρτη της Αρμενίας.

Γιατί, λοιπόν, να μην τον σκεφτόμαστε, γιατί να το καίμε;

Μήπως είναι το πεπρωμένο; Όχι βέβαια.

Μήπως είναι η ανάγκη; Ακόμα λιγότερο.

Είναι απλώς η μιζέρια της κοινωνίας.

Στην απεγνωσμένη της αναζήτηση για ευτυχία, κάθε εμπόδιο τής είναι αβάσταχτο. Ορισμένα δέντρα χάνουν τα φύλλα τους. Αυτό είναι η φυσιολογική εξέλιξη των πραγμάτων. Αλλά τι να πούμε για τα φύλλα που χάνουν το δέντρο τους;

Με τη γενοκτονία, η Αρμενία έχασε πολλούς Αρμένιους και αυτή η απώλεια είναι ακόμα παρούσα στη μνήμη μας ακόμη και αν φέρει τα στίγματα της απουσίας. Μόνο που με τη γενοκτονία της μνήμης, είναι αυτή τη φορά, οι Αρμένιοι που χάνουν την Αρμενία. Μα πώς να το συνειδητοποιήσουμε αν η ιδέα του Αρμένιου χωρίς Αρμενία είναι ασύλληπτη; Πώς ν’ αντισταθούμε χωρίς να έχουμε συνείδηση της πράξης; Ενώ αυτή η πράξη είναι καταστροφική. Δεν αρκείται στο να κάψει το φύλλο, προσπαθεί να αποδείξει την ανυπαρξία του δέντρου και για να το πετύχει, κόβει όλες τις ρίζες. Όμως δεν πρόκειται για ένα δέντρο που κρύβει το δάσος, αλλά για φύλλα που κρύβουν το δέντρο.

Κοιτάζουμε τον Αρμένιο χωρίς να βλέπουμε την Αρμενία. Συνηθίζουμε να βλέπουμε στο πρόσωπό του ένα συνηθισμένο πρόσωπο της διασποράς. Λες κι έφθασε από το πουθενά. Ενώ αυτό είναι αδύνατον επειδή η αρμενοσύνη υπάρχει. Όμως αυτό δεν εγγυάται ότι αυτή δεν πεθαίνει.

Το σημαντικό είναι η κατανόηση του χρόνου. Το έγκλημα κατά της ανθρωπότητας είναι βέβαια απερίγραπτο, αλλά τι γίνεται με τα θύματα που συνεχίζουν να ζουν; Διότι ένα φύλλο πεσμένο από το δέντρο είναι χωρίς καμιά αμφιβολία ένα φύλλο, μα ένα φύλλο νεκρό. Και πώς θα μπορούσαν τα νεκρά φύλλα να μιλήσουν για ένα δέντρο ζωντανό; Τέτοιο είναι το παράδοξο της αρμενοσύνης. Τέτοια είναι η ουσία του χαρτιού της Αρμενίας. Τα νεκρά φύλλα δεν μιλούν στους ζωντανούς παρά μέσω του βιβλίου. Τέτοιο είναι το μυστικό της αρμενοσύνης. Υπάρχει σε όλους τους πολιτισμούς που έχουν διασχίσει το χρόνο παρά τις αναταραχές του χώρου.

Το επίκαιρο πρόβλημα, αν πραγματικά μπορούμε να μιλούμε περί επικαιρότητας, είναι η πανταχού παρουσία και η υπεροχή του παρόντος. Όλες οι κοινωνίες του παρόντος επιχειρούν να σπάσουν τα δεσμά του χρόνου για να αναπαράγουν το παρόν μέσα στο μέλλον. Ο Αρμένιος χωρίς Αρμενία δεν είναι μία ουτοπία ή μια τυπική αφηρημένη έννοια, αλλά ένας στρατηγικός στόχος εκ μέρους του μηχανισμού της τουρκικής πραπαγάνδας. Είναι μια δυναμική ικανή να υλοποιηθεί. Είναι το γίγνεσθαι μιας άλλης πραγματικότητας.

Έτσι, όταν εξετάζουμε ένα φύλλο χωρίς δέντρο, ας αφιερώσουμε το χρόνο να του ξαναδώσουμε το νόημά του για ν’ ανακαλύψουμε την ουσία του πριν χάσει την ύπαρξή του. Κι ας ενδιατρίψουμε κοντά σε ανθρώπους που συγκεντρώνουν αυτά τα φύλλα για να τα στιγματίσουν με μελάνι ανεξίτηλο και να κάνουν με αυτά βιβλία ιστορίας. Διότι είναι μέσω αυτής της κίνησης που θέτουμε τις βάσεις μιας αντίστασης της ανάγκης, μιας μνήμης του χρέους και της θυσίας του ανθρώπου έναντι της βαρβαρότητας της λήθης.