Στην Αρμενία, εάν οι δίκαιοι και οι αθώοι δεν είναι γνωστοί, δεν σημαίνει ότι έχουν εξαφανιστεί. Οι δίκαιοι είναι όπως τους δράκους, μένουν βουβοί και δεν κραυγάζουν παρά μόνο όταν οι άνθρωποι σωπάσουν. Οι αθώοι είναι όπως τη γη, υποφέρουν σιωπηλά και δεν επαναστατούν παρά μόνο από ανθρωπιά.

Διασχίζοντας την Αρμενία, βυθιζόμαστε μερικές φορές μέσα στην καθημερινότητα και ξεχνάμε την ουσία. Ένας ξένος αναζητά το άγνωστο, αλλά όχι τους αγνώστους. Ένας Αρμένιος συναντά αυτούς που γνωρίζει και ζει μόνο στα γνωστά. Κανείς από τους δύο δεν υπολογίζει ότι το πνεύμα hay, η αρμενοσύνη είναι αλλού.

Ενώ ο Αρμένιος της διασποράς είναι ο ίδιος ένας ξένος. Αυτό του επιτρέπει να δει την αρμενοσύνη από δύο πλευρές και αυτός είναι ο λόγος που είναι πιο ευαίσθητος στην παρουσία αλλά και στην απουσία των δικαίων και των αθώων. Γι’ αυτό δεν είναι σπάνιο να δεις έναν Αρμένιο της διασποράς να κλαίει, φαινομενικά χωρίς λόγο. Ένα ποτήρι κονιάκ αρκεί για να τον συγκινήσει. Το όνομά του αρκεί για να τον πληγώσει μέσα στις κατεχόμενες αναμνήσεις του. Κάθε μέρα προβληματιζόμαστε, γιατί άραγε να ασχολούμαστε με τα κατεχόμενα.

Καταλήγουμε να θέλουμε να ξεχάσουμε και κλείνουμε τα βιβλία του παρελθόντος. Όμως οι δίκαιοι, αυτοί οι πραγματικοί σελιδοδείκτες ανθρωπιάς, προσέχουν τις σελίδες των αθώων. Έτσι, παρά την ισχύ των κοινωνιών της αδιαφορίας, ξαναβρίσκουμε τις σελίδες που χαρακτηρίζουν το μέλλον της αρμενοσύνης, η οποία δεν γνώριζε τη φύση των δικών της χωρίς το πλαίσιο της γενοκτονίας. Δεν διαχώριζε τους Αρμένιους του παρελθόντος. Από τότε τα πράγματα έχουν αλλάξει. Διότι από τώρα και στο εξής ξέρει ότι αυτές οι δύο ομάδες υπάρχουν, πέρα από εκείνη των επιζώντων. Αποτελεί το χρονικό ίχνος ενός λαού που έχασε την αθωότητά του, ενός λαού του οποίου τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν καταπατηθεί. Τι να πούμε, λοιπόν, γι’ αυτόν το λαό που γνώρισε την κραυγή της σιωπής;

Οι κοινωνικοί βλάκες δεν θέλουν να πουν τίποτα για να μη σοκάρουν. Ενώ η πραγματικότητα κραυγάζει. Οι επιζώντες ανήκουν στο παρόν κι αυτός είναι ο λόγος που επηρεάζονται τόσο από την κοινωνία. Ενώ οι αθώοι και οι δίκαιοι ανήκουν αντίστοιχα στο παρελθόν και στο μέλλον. Δίχως αυτούς τους χρονικούς πυλώνες, οι επιζώντες δεν θα βάδιζαν πάνω στη γέφυρα της αρμενοσύνης. Δεν μπορούν να προσδιοριστούν παρά μόνο μέσω τους. Το να ξεχάσουμε τους δίκαιους και τους αθώους είναι σαν να ξεχνάμε την ίδια τη φύση της αρμενοσύνης. Για έναν επιζήσαντα, το θέμα δεν είναι να γίνει αθώος ή δίκαιος. Ο πρώτος δεν έχει επιλογή και ο δεύτερος δεν αποτελεί παρά μία στέρηση. Η ισότητα δεν σημαίνει ταύτιση και το ισχυρότερο όπλο μας είναι η ποικιλομορφία. Εάν ο τουρκικός ολοκληρωτικός μηχανισμός μέμφεται τον αρμενικό λαό, δεν το κάνει μόνο λόγω ενός προβλήματος ταυτότητας, μα προπάντων ποικιλομορφίας.

Η αρμενοσύνη είναι μια μορφή αντίστασης στην ομοιομορφία που επιδιώκουν τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Μέσω των δικαίων και των αθώων, ο αρμενικός λαός δεν πρέπει να βλέπει μόνο τη γενοκτονία, αλλά κυρίως τη διαδικασία διόρθωσης που αποτελεί την αναγέννηση της αρμενοσύνης.