Είναι αναμφίβολα άσκοπο να αποδίδουμε τιμές στους αγωνιστές του Αρτσάχ, υποβιβάζοντας αυτά τα αρμενικά εδάφη σε πρόβλημα τοπολογικό. Όμως, αυτή η μελέτη είναι αναγκαία, αν μη τι άλλο τουλάχιστον για να καταλάβουμε το νοητικό σχήμα της σημαίας του Αρτσάχ. Διότι ακόμα και αν η γεωστρατηγική φαίνεται κάπως απάνθρωπη όταν θέτει στο περιθώριο την «ανθρώπινη» γεωγραφία, το γεγονός παραμένει ότι εξηγεί αυτό που προηγουμένως ήταν ανεξήγητο.

Το Αρτσάχ δεν είναι απλώς κατεχόμενα εδάφη που έχουν απελευθερωθεί, πάνω απ’ όλα είναι σύνορα. Είναι πιο δίκαιο να θεωρείται ως διαπλάτυνση μιας συνοριακής γραμμής η οποία έχει μετατραπεί σε μία δυναμική ενδιάμεση ζώνη σ’ ένα πλαίσιο διείσδυσης με την τοπολογική έννοια του όρου. Η θέση του Αρτσάχ δεν είναι ξένη προς την Αρμενία, δεν παύει όμως να είναι παράξενη. Η πολυπλοκότητα της πραγματικής ζώνης επαφής δεν επιτρέπει την εύκολη χαρτογράφηση της περιοχής. Και δεν αναφερόμαστε στην ύπουλη συμπεριφορά των διπλωματών ούτε στην άγνοια των δικών μας στο θέμα της αντικειμενικής φύσης της διόδου που συνδέει το Αρτσάχ με την Αρμενία. Θέλουμε απλώς να τονίσουμε το γεγονός ότι η πραγματικότητα αποτελεί ένα τοπολογικό πρόβλημα εντελώς διαφορετικό από τους διπλωματικούς χάρτες. Το Αρτσάχ δεν είναι ένας εγκλωβισμένος του Αζερμπαϊτζάν. Ούτε είναι μία περιοχή παγιδευμένη στα πλοκάμια του Αζερμπαϊτζάν και του Ναχιτσεβάν. Αντιθέτως, όπως το αναλύσαμε σε προηγούμενη μελέτη, το Αρτσάχ αντιπροσωπεύει μία στρατηγική κορυφή. Η θέση του στο στρατηγικό χώρο του Καυκάσου μπορεί να χαρακτηρισθεί ως πραγματική ιδιομορφία σε μαθηματικό επίπεδο, ως θεμέλιος λίθος σε δομικό επίπεδο. Το πρόβλημα του Αρτσάχ δεν είναι η σύνδεσή του με την Αρμενία. Αλλά και σ’ αυτό το ενδεχόμενο, ένα τέτοιο υποτιθέμενο πρόβλημα δεν επιλύεται με μία επίσημη δίοδο. Εξάλλου, η απελευθέρωση του Αρτσάχ έχει λύσει εν μέρει αυτό το πρόβλημα και μάλιστα ισοπεριμετρικά εφόσον ελαχιστοποιεί το μήκος της συνοριακής γραμμής και κατ’ επέκταση του δυνητικού μετώπου. Είναι, λοιπόν, καιρός να προβάλουμε τη συμπαγή μορφή του Αρτσάχ κι αυτό πρέπει να γίνει σε πολλαπλά επίπεδα. Το Αρτσάχ δεν είναι πλέον ούτε το Καραμπάχ των Τούρκων ούτε το Ναγκόρνο Καραμπάχ των Σοβιετικών. Επαναθέτοντας τα ιστορικά του σύνορα, το Αρτσάχ έχει βρει τη στρατηγική του διάσταση. Το Αρτσάχ δεν στηρίζεται πλέον σε πολιτικά και διπλωματικά τεχνάσματα. Οι αγωνιστές του είχαν επίγνωση ότι του ξανάδιναν την εθνική, γεωγραφική, πολιτιστική και ιστορική του πολυπλοκότητα. Αυτό που δεν κατάφεραν δεκαετίες υποκριτικών διαπραγματεύσεων και παράνομων συνόδων, το πέτυχαν οι αγωνιστές του Αρτσάχ με την αντίστασή τους και με τη θυσία τους. Όμως αυτό που δεν υπολογίζουμε, λόγω προπαγάνδας και άγνοιας, είναι ότι οι αγωνιστές του Αρτσάχ δεν μας έχουν δώσει μόνο μία γη, αλλά επιπλέον έχουν επιλύσει ένα πρόβλημα βαθύτερο σε επίπεδο επινόησης, δηλαδή έχουν δημιουργήσει μία νέα τοπολογία στην περιοχή που ανταποκρίνεται σε στρατηγικά κριτήρια. Το Αρτσάχ δεν έχει βρει απλώς τα σημάδια του. Η ανασύστασή του έχει ενισχύσει τη μορφή του και την έχει μετατρέψει σ’ ένα στρατηγικό σύμμαχο της Αρμενίας. Χάρις σ’ αυτή την τοπολογική επανασύνδεση, η σημερινή σημαία του Αρτσάχ δεν είναι παρά ένα μέσον του οποίου τώρα πια γνωρίζουμε το στόχο.