Κατά παράδοξο τρόπο, το χρέος της μνήμης δεν κατευθύνεται μόνο προς το παρελθόν. Αλλιώς η κουλτούρα και η παράδοση θα ήταν συνώνυμα. Το θέμα δεν είναι μόνο να διατηρούμε το παρελθόν, πρέπει επίσης να δημιουργούμε το μέλλον. Σίγουρα, η μουσειολογική άποψη της μνήμης είναι πολύ σημαντική για να διαφυλαχθούν αυτά που κινδυνεύουν να χαθούν για πάντα. Όμως, σίγουρα δεν πρέπει να επικεντρωνόμαστε μόνο προς αυτή την κατεύθυνση. Είναι, βέβαια, φυσιολογικό κυρίως για τις χώρες που γνώρισαν λαμπρές περιόδους ιστορίας. Υπάρχει, λοιπόν, αυτή η τάση να προβάλλουν μία τέτοια περίοδο ως αναφορά πολιτιστική. Η επίπτωση αυτής της επιλογής, είναι ότι μετατρέπεται αυτή η κουλτούρα σε παράδοση. Διότι κάθε στοιχείο της κουλτούρας γίνεται στατικό. Μία άλλη επίπτωση αυτής της επιλογής, είναι η εμφάνιση του φαινομένου της νοσταλγίας που μετατρέπεται μερικές φορές σε πραγματική μελαγχολία. Η συνειδητοποίηση της ανικανότητας να εξισωθούμε με το μεγαλείο ή ακόμα την εμβέλεια της συγκεκριμένης περιόδου, οδηγεί στην αυτοεγκατάλειψη. Κι έτσι κυριαρχεί μόνο η επιθυμία να διατηρήσουμε για να σώσουμε και όχι να σώσουμε για να δημιουργήσουμε. Η λαμπρή περίοδος δεν αποτελεί πλέον μοντέλο. Δεν είναι πλέον κίνητρο, γι’ αυτό δεν έχουμε φαινόμενα ανάλογα με αυτό της Αναγέννησης. Ούτε βλέπουμε το ισάξιο του Leonardo da Vinci που επιδίωκε να γίνει το ισάξιο του Αρχιμήδη. Και όμως, η επινόηση της διαφοράς είναι αυτό που μπορεί να δημιουργήσει την ποικιλομορφία. Αυτή είναι η έννοια της κουλτούρας. Ενεργοποιεί το χρέος της μνήμης για το μέλλον. Δεν επιδιώκει το αντίγραφο, αλλά τη δημιουργία ενός στυλ που προχωρεί πέρα από την παράδοση. Δεν στηρίζεται σε μία τεχνική που γίνεται ολοένα και πιο στατική, αλλά στην τέχνη που είναι εξ ορισμού δυναμική. Το να μην ξεχνά κάποιος το παρελθόν του δεν σημαίνει αναγκαστικά να το επαναφέρει. Διότι ακόμα και με την επαναφορά, πρέπει να απομακρυνθεί για να επαναπροσδιοριστεί. Διότι ο μιμητισμός δεν επαρκεί. Μία κουλτούρα με άξονα μόνο την παράδοση, επιδιώκει μία μορφή αθανασίας μέσω της απουσίας του θανάτου. Μόνο που ο τελευταίος είναι τόσο ουτοπικός όσο και η αθανασία. Ο πραγματικός προβληματισμός που τίθεται είναι ο θνητικός χαρακτήρας της κουλτούρας. Το πρόβλημα δεν είναι να μην πεθάνει, αλλά το μέλλον μετά το θάνατο. Κι είναι εδώ που παρεμβαίνει η μνήμη διότι αντιπροσωπεύει το στοιχείο του φάρου που ξεπερνά το θάνατο. Πρόκειται, λοιπόν, για μία κρίση προς διαχείριση και όχι προς αποφυγή, διότι είναι αναπόφευκτη. Το να αποφεύγουμε το αναπόφευκτο είναι παράλογο. Το πρόβλημα είναι η διαχείριση του αναπόφευκτου. Η παράδοση τοποθετείται σ’ ένα πλαίσιο όπου το αναπόφευκτο δεν εξετάζεται ή δεν εξετάζεται πλέον επειδή έχει ήδη συμβεί. Ενώ η κουλτούρα έχει επίγνωση του θανάτου της. Όμως διαφοροποιείται από τη μόδα που ζητά μόνο και μόνο να εκπλήττει χωρίς να έχει στόχο τη διάρκεια. Στη μόδα, η δημιουργία είναι προ παντός ψυχαγωγία σ’ έναν κόσμο μάταιο όπου κυριαρχεί το παρόν. Ενώ η κουλτούρα αναζητεί κώδικες απομνημόνευσης για να διαρκέσει στο μέλλον. Οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για το θάνατο της κουλτούρας τους, γι’ αυτό κάνουν ό,τι μπορούν ώστε αυτή η κουλτούρα να διαποτίζει την επόμενη και έτσι να παράγει διαχρονικά στοιχεία ικανά να δημιουργούν πολιτισμό. Μ’ αυτόν το συλλογισμό, η παράδοση μπορεί να αποτελέσει αντίπαλο της κουλτούρας. Διότι αποφεύγει την εξέλιξη για να μην υποστεί μία επανάσταση. Εν τούτοις, μία επαναστατική φάση είναι απαραίτητη ακόμα και μέσα στο πλαίσιο της απλής εξέλιξης. Το θέμα είναι να προχωρήσουμε σ’ ένα μη κοινότοπο συλλογισμό για να επιτύχουμε μία οντότητα σφαιρική και όχι μόνο τοπική. Η έρευνα, λοιπόν, δεν μπορεί να αρκείται σ’ ένα πλαίσιο απειροελάχιστο με κέντρο το παρόν. Πρέπει να αγωνιστεί σ’ ένα ασύμπτωτο πεδίο που επιτρέπει να έχουμε ένα όραμα για το μέλλον με αφετηρία στοιχεία του παρελθόντος.