Όπως η δημιουργικότητα δεν επιμερίζεται, ο ολισμός παρουσιάζεται ως το απαραίτητο εργαλείο. Σπάνια όμως μελετάμε τις ικανότητές του σε πρακτικό επίπεδο και ειδικά στη διδακτική. Οι πτυχές του μαθήματος δεν είναι μόνο πολλές, είναι και πολλαπλές. Και η ανάλυση δεδομένων είναι περίπλοκη. Έτσι, η πολυπλοκότητα του μαθήματος πρέπει να τύχει διαχείρισης με απλότητα. Αυτό είναι εφικτό με την ικανότητα σύνθεσης του ολισμού. Πώς όμως ν’ αντιμετωπίσουμε την αταξία που προέρχεται από την έλλειψη γενικής δομής των δεδομένων; Υπάρχει, όμως, πλαίσιο προβλεψιμότητας; Ακόμα και αν αρχικά αυτές οι ερωτήσεις φαίνονται παράλογες, θα αποδείξουμε μέσω της θεωρίας του Ramsey ότι είναι μόνο παράδοξες. Η αταξία είναι προβληματική μόνο όταν είναι μικρού μεγέθους. Διότι η θεωρία του Ramsey δείχνει ότι όταν ένα σύστημα είναι μεγάλο, η αταξία του εμπεριέχει μία τάξη. Κατά συνέπεια, η έλλειψη δομής του συνόλου δεν είναι μια δυσκολία αφού υπάρχει υποσύνολο που έχει δομή. Αν την εξετάσουμε ολιστικά, αυτή η δομή μπορεί να μετατραπεί σε ανοιχτή δομή που επιτρέπει την ύπαρξη νοητικών σχημάτων. Αυτά τα νοητικά σχήματα αντέχουν τις πιέσεις της γενικής αταξίας και προετοιμάζουν το έδαφος για μία ανίχνευση του μελλοντικού πεδίου. Με άλλα λόγια, η πρόβλεψη μπορεί να βασιστεί πάνω στα νοητικά σχήματα. Με αυτόν τον τρόπο, η δημιουργικότητα του χάους δεν αποτελεί ένα εμπόδιο ούτε για την πρόβλεψη. Βέβαια, αυτό είναι εφικτό μόνο με συγκεκριμένα περιθώρια διότι η θεωρία του Ramsey προβλέπει μόνο ό,τι δεν είναι τοπικό. Υπάρχει, λοιπόν, μία δράση της παγκοσμιότητας. Και μόνο μέσω της μπορούμε να προβλέψουμε μελλοντικές κινήσεις. Η πλευρά του θέματος είναι ότι το χάος δεν είναι γενικό με την ολιστική έννοια. Επιπλέον, δεν είναι απαραίτητα πιθανοκρατικό διότι υπάρχει και αιτιοκρατικό χάος. Μπορεί το τελευταίο να μοντελοποιήσει πτυχές του γενικού χάους. Αν το εξετάσουμε πιο γενικά το θέμα, αντιλαμβανόμαστε ότι ακόμα και αν είναι παράξενος, είναι ο ελκυστής που ελέγχει όλη τη δυναμική του συστήματος. Εκ φύσεως στατικός, προσφέρει ένα πλαίσιο ύπαρξης για την υποδομή των νοητικών σχημάτων που θα αποτελέσουν τη βάση της προβλεψιμότητας. Σε πρακτικό επίπεδο για τη διδακτική, ο πυρήνας του προβλήματος είναι ο εντοπισμός και η ανάδειξη των χαρακτηριστικών του ελκυστή και η αναζήτηση της δομής της δεξαμενής έλξης. Με αυτά τα στοιχεία που ανήκουν στον ολισμό, η δημιουργικότητα μπορεί να μελετηθεί δίχως να υποστεί το κόστος της διάσπασης μέσω της ανάλυσης. Ο δάσκαλος εφαρμόζοντας αυτό το πλαίσιο με τη γνωστική προσέγγιση του ολισμού, βρίσκει κομβικά σημεία που αντέχουν τις παραλλαγές της αταξίας και μπορεί να αναπτύξει μία κυβερνητική στρατηγική που μεταπηδά τα προβλήματα των τοπικών στοιχείων της συστημικής. Ο ολισμός αναδεικνύει με αυτόν τον τρόπο τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά του ανθρώπου.

---

[1] Φ.Ε.Κ. 303, Τ. Β΄, 13-3-2003, σελίδα 3983.