Μύθοι, θρύλοι και τα παρόμοιά τους εξυπηρετούν το σκοπό της αναζωπύρρωσης της φλόγας της προφορικής, πολιτισμικής μετάδοσης, διευκολύνοντας τη μεταφορά της από τη μια γενιά στην άλλη. Οι μύθοι βοήθησαν ρίχνοντας φως, ώστε να καταστεί η ελληνική θρησκεία κατανοητή στο λατρευτικό κοινό, παρέχοντας ένα λεπτομερώς εμπλουτισμένο θρησκευτικό υπόβαθρο, σχεδιασμένο με απλούς και γραφικούς όρους. Οι θεότητες των Ρωμαίων, αντιληπτές με λειτουργικό τρόπο, είχαν τους ομολόγους τους στην πληρέστερα ανθρωπομορφική προφορική και λογοτεχνική παράδοση της ελληνικής μυθολογίας, συμπεριλαμβανομένης της ελληνικής επικής ποίησης, της Θεογονίας ( «Θεία Γενεαλογία»), της κοσμογονίας, και της αλληγορίας. Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η ελληνική επική ποίηση είναι κάτι πολύ περισσότερο από έναν απλό κατάλογο συνευρέσεων και γεννήσεων των θεών, των ποταμών, των πλανητών, των ανέμων, και άλλων αφηρημένων φαινομένων.
Στην ελληνική γλώσσα μία από τις ετυμολογικές σημασίες του ονόματος του Προμηθέα είναι «προμήθεια» ή «πρόνοια», που σημαίνει κυριολεκτικά πρόβλεψη* και μεταφράζεται στα αγγλικά ως «προμελέτη». Ο Προμηθέας είναι αυτός που σκέφτεται εκ των προτέρων και μερικές φορές αναφέρεται ως ο δημιουργός της ανθρωπότητας και θεός της φωτιάς. Έχει επίσης αναφερθεί ως πολυμήχανος.
Στην ελληνική μυθολογία ο Προμηθέας ήταν ο γιος του Ιαπετού και της Ωκεανίδας Κλυμένης. Σε αυτό το σημείο υπάρχει ήδη μια διαφορά μεταξύ του Ησίοδου και Αισχύλου. Ο Προμηθέας είχε ένα σωσία που μπορεί να θεωρηθεί ότι ήταν ένα είδος alter ego, ενσωματωμένο στον αδελφό του, τον Επιμηθέα, ο οποίος αργότερα έγινε ο σύζυγος της Πανδώρας. Το όνομα Επιμηθέας μεταφράζεται ως «δεύτερη σκέψη» ή «εκ των υστέρων», δηλαδή αυτός που σκέφτεται εκ των υστέρων. Είχαν ένα άλλο αδελφό που ονομάζεται Άτλας. Ο Προμηθέας και ο Επιμηθέας είναι σαν τα δύο μισά μιας μοναδικής Ιανο-μορφικής προσωπικότητας. Σε ό,τι αφορά στην ανθρωπότητα, η «προμήθεια» είναι μία μόνο πτυχή της πλήρους άγνοιας μας για το μέλλον. Ο Προμηθέας είναι «ποικίλος» και «αἰολομίτης», ενώ ο Επιμηθέας είναι «ἁμαρτίνοος». Ο Προμηθέας υποστήριξε τον Δία εναντίον των αδελφών του, των Τιτάνων. Οι Τιτάνες ήταν μια φυλή θεών γιγάντων, απογόνων του Ουρανού και της Γαίας, τους οποίους κατέκτησαν και διαδέχτηκαν οι θεοί του Ολύμπου. Οι τελευταίοι φυλάκισαν τους πρώτους στα Τάρταρα, αλλά και στην Αίτνα.
Λέγεται ότι ο Δίας ανέθεσε στον Προμηθέα να κάνει τους ανθρώπους από λάσπη και νερό. Ο Προμηθέας δημιούργησε τους θνητούς από πηλό, ενώ η Αθηνά είχε εμφυσήσει ζωή μέσα τους. Αυτοί οι θνητοί υπέφεραν από τα δεινά της πείνας και του ψύχους. Ο Προμηθέας λυπήθηκε για τα δεινά της ανθρωπότητας, έτσι αποφάσισε να κλέψει τη φωτιά από τους Ουρανούς, προκειμένου να δώσει στην ανθρωπότητα αυτό το πολύτιμο δώρο. Αυτό επέτρεψε στους προγόνους μας να χρησιμοποιούν τη φωτιά για να ζεσταθούν και να κατασκευάσουν τα μέσα, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να απαλύνουν τις επιπτώσεις που προκαλούσε το δριμύ κλίμα της φύσης. Με τον τρόπο αυτό ο Προμηθέας προσπάθησε να ξεπεράσει σε ευφυΐα τον Δία, προσπαθώντας να τον ξεγελάσει και να τον εξαπατήσει.
Ο Δίας ανταπέδωσε στέλνοντας στη γη την Πανδώρα με το κουτί των συμφορών της – αλλά ο Προμηθέας κατάλαβε την πραγματική αιτία γι ‘αυτό το «δηλητηριασμένο» δώρο˙ το θύμα ήταν ο Επιμηθέας και με αυτό τον τρόπο, ο Δίας πήρε εκδίκηση από την ανθρωπότητα. Αυτό έγινε για να αντισταθμίσει το δώρο της φωτιάς που ο Προμηθέας είχε προηγουμένως δώσει στην ανθρωπότητα. Επιπλέον, ο Δίας τιμώρησε τον Προμηθέα αλυσοδένοντάς τον σε ένα βράχο στο όρος Καύκασος. Ένας αετός κατασπάραζε καθημερινά το συκώτι του Προμηθέα, το οποίο αναπλαθόταν εκ νέου τη νύχτα, έτσι ώστε να μπορούσε το ίδιο πράγμα να συνεχιστεί και την επόμενη μέρα. Ο Προμηθέας υπέμενε αυτό το μαρτύριο, μέχρι που απελευθερώθηκε από τον Ηρακλή, ο οποίος σκότωσε τον αετό. Έτσι, η τιμωρία του Προμηθέα που αψήφησε τους θεούς και έκλεψε τη φωτιά, ήταν η κατάρα τους, που έχει από τότε περάσει στα πλάσματα (θνητούς) τα οποία είχαν δημιουργηθεί εξ αρχής από λάσπη και νερό.
Στο έπος Οδύσσεια του Ομήρου, οι θνητοί απέπλευσαν σε μια βίαιη θάλασσα με το πλοίο του Οδυσσέα κατά τη διάρκεια της Οδύσσειας περιπλάνησης μετά τον πόλεμο της Τροίας. Οι ναυτικοί πέρασαν από τα παράλια ακτών, όπου σαγηνευτικές σειρήνες τραγουδούσαν για να τους προσελκύσουν στη γη, και, μεταξύ άλλων, προσγειώθηκαν στο νησί μιας θεάς – μάγισσας. Αυτό αντιπροσώπευε το ταξίδι του συμπαντικού περιπλανώμενου αναζητώντας την αθανασία και προσπαθώντας να ξεφύγει από τον κύκλο ζωής και θανάτου που καθορίζεται από το πεπρωμένο. Κατά τη διάρκεια της περιπλάνησης, ο προμηθειακός άνθρωπος τονίζεται, μέσα από την επιδίωξή του να αντικρούσει τους Ουρανούς και το πεπρωμένο, ενώ έπλεε πάνω στα ταραχώδη νερά της ζωής και προκλητικά προσπαθεί να ξεφύγει από την ανθρώπινη δυστυχία! Μια φιλοσοφική παραδειγματική μπορεί να χρησιμοποιηθεί μέσα στο οποίο η ανθρώπινη ζωή και η υγεία μπορεί να θεωρηθεί ως η ύπαρξη ενός εγκαταλελειμμένου, χωρίς κατεύθυνση πλοίο που προσπαθεί να δημιουργήσει μια πορεία, ενόσω εναντιώνεται στα δυσμενή στοιχεία της φύσης καθ ‘οδόν.
Μέσα σε αυτό το μύθο ο αετός φαίνεται να συνδέεται με ένα νυχτερινό στοιχείο και όχι ένα είδος συμβολισμού της μέρας. Δεν υπάρχει πραγματική συσχέτιση με τις συνήθειες του αετού, αλλά μάλλον με την ιδέα του σκότους κατά τη διάρκεια της νύχτας που εξισώνεται με τις αρνητικές σκέψεις, τα αισθήματα, τα συναισθήματα, το φόβο και η σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης. Στον Ησίοδο μάλιστα, στη “Θεογονία” (στ.523-524), βρίσκουμε την ακόλουθη φράση: “Και πάνω του αφήνεται αετός με μακριές φτερούγες, κι ο αετός έτρωγε το αθάνατο συκώτι, κι αυτό μεγάλωνε ομοιόμορφα στο σύνολό του κατά τη διάρκεια της νύχτας, αυτό που στη διάρκεια της ημέρας έτρωγε το πουλί με τις μακριές φτερούγες”. Επιπλέον, “Ο αετός γεννιέται από την ΈΧΙΔΝΑ, την τερατώδη Οχιά” (πρβλ Pierre Grimal). Και το σύμβολό της είναι τόσο αρνητικό, που κάποιοι συγγραφείς προτιμούν την έκφραση: “αδηφάγο όρνεο”. Έτσι, ο Robert Graves γράφει: ” Όλο και πιο ενοχλημένος, ο Δίας αλυσοδένει τον Προμηθέα, γυμνό, πάνω σε ένα στήλο στο όρος Καύκασος, όπου ένα αδηφάγο όρνεο κατασπαράζει το ήπαρ του όλη την ημέρα, από την αρχή ως το τέλος του έτους”. Ως εκ τούτου, δεν φαίνεται να ερμηνεύεται ο αετός ως στοιχείο του ήλιου. Από την άλλη πλευρά, οι άνθρωποι θεωρούν συχνά το συκώτι του Προμηθέα ως ένα κατ ‘εξοχήν ηλιακό σύμβολο. Το ήπαρ θεωρείται αθάνατο όχι μόνο επειδή ανήκει στον Προμηθέα, αλλά επειδή ο ήλιος που σχετίζεται με το συκώτι του Προμηθέα θεωρείται ότι είναι αθάνατος, δηλαδή μια αιώνια πηγή ενέργειας που υφίσταται από την αρχή του χρόνου και / ή του σύμπαντος.
Γνωρίζουμε τη σημασία που αποδίδεται στο ήπαρ από τους προγόνους μας (πρβλ ηλιοκεντρική ιδέα του ηλιακού συστήματος). Κατά μία έννοια το ουσιαστικό εδώ δεν είναι τόσο η επιλογή του οργάνου που κατασπαράσσεται, αλλά μάλλον το ότι αναγνωρίζεται η σημασία του στα μάτια της ανθρωπότητας. Με άλλα λόγια, αν ο μύθος είχε δημιουργηθεί μετά την πρωτοποριακή μελέτη και περιγραφή της πνευμονικής κυκλοφορίας του αίματος του Michael Servetus (1511-1553) το κατασπαραγμένο όργανο πιθανότατα θα ήταν οι πνεύμονες, ενώ μετά τις ανακαλύψεις του William Harvey (1578-1657) σχετικά με την κυκλοφορία του αίματος σε όλο το σώμα, το επιλεγόμενο όργανο θα μπορούσε πιθανότατα να ήταν η καρδιά. Χωρίς αμφιβολία, το όργανο της επιλογής στις μέρες μας θα ήταν ο εγκέφαλος (βλέπε για παράδειγμα, την ιστορία του ανθρώπου με το χρυσό εγκέφαλο από τον Alphonse Daudet).
Στην πραγματικότητα, ο βαθμός στον οποίο ένα όργανο θεωρείται ότι είναι ζωτικής σημασίας για τον άνθρωπο, ανάγεται και συνδέεται με τη στιγμή της ιστορίας η οποία ερευνάται και της ταυτόχρονης επιστημονική ανάπτυξης της. Ο Γαληνός της Περγάμου, επίσης γνωστός ως Κλαύδιος Γαληνός (129 μ.Χ. – περίπου 199 μ.Χ.) ήταν ο διακεκριμένος ιατρός της αρχαιότητας, ο οποίος θεμελίωσε την πειραματική φυσιολογία. Ο Γαληνός πίστευε ότι τα τέσσερα σωματικά υγρά αίμα, φλέγμα, κίτρινη χολή και μαύρη χολή έπρεπε να διαμορφώνουν την αιματική, φλεγματική, χολερική, και μελαγχολική ιδιοσυγκρασία αντίστοιχα. Έτσι, για την ανθρώπινη υγεία πιστεύεται ότι ήταν απαραίτητη μια ισορροπία μεταξύ αυτών των τεσσάρων υγρών. Αυτό αποτελούσε συνέχεια της προηγούμενης ιπποκράτειας αντίληψης περί της ενότητας του οργανισμού (βλ. ατομική θεώρηση). Υπήρξε επίσης, μια εποχή κατά την οποία, το στομάχι θεωρήθηκε ως ένα θεμελιώδες όργανο, η έδρα όλων των ανθρώπινων συναισθημάτων, δηλαδή της ψυχραιμίας ή του πνεύματος. Έτσι, χρονολογικά μιλώντας, η σειρά της επιστημονικής σημασίας που προσδίδεται σε διάφορα όργανα του ανθρώπου θα μπορούσε να είναι ως εξής:
Ήπαρ > χοληδόχος κύστη > ουροδόχος κύστη > στομάχι> πνεύμονες > καρδιά > εγκέφαλος > νοημοσύνη> συνείδηση.
Οι κάτοικοι των ελληνικών νησιών εξακολουθούν να μεταφέρουν τη φωτιά από το ένα μέρος στο άλλο σε ένα γιγαντιαίο κλαδί μάραθου και ο Προμηθέας, αλυσοδεμένος στο όρος Καύκασος, είναι ίσως, ένας μύθος που οι έλληνες κράτησαν ζωντανό ή έφεραν μεταναστεύοντας από την Κασπία Θάλασσα, προκειμένου να τον παραδώσουν οι ίδιοι στην Ελλάδα: “εκείνο το γιγαντιαίο κάλυμμα πάγου που βρίσκεται πάνω στο χιόνι των κορυφών των βουνών και περιβάλλεται από γύπες» (πρβλ Robert Graves).
Μια άλλη πιθανή ερμηνεία του μύθου του Προμηθέα είναι, ότι ήταν, καθώς λέγεται, ένας αστρονόμος, ο οποίος ανέβηκε στο βουνό του Καυκάσου και έμεινε εκεί όλη τη νύχτα για να κάνει κάποιες παρατηρήσεις. Ο μύθος αναδύθηκε λόγω της έλλειψης κατανόησης από τους στενούς φίλους και τους συγγενείς του, στην προσπάθειά του να αναζητήσει την ετυμολογική έννοια του ανθρώπου. Μάλιστα, μία από τις πιθανές ετυμολογίες της ελληνικής λέξης για τον άνθρωπο είναι «αυτός που κοιτάζει ψηλά» (μια έμμεση αναφορά στον ουρανό) και πάνω απ ‘όλα, μια «acte gratuit», με άλλα λόγια, όχι απαραίτητη για την επιβίωση της ανθρωπότητας μα, ωστόσο, μια πράξη που διακρίνει τον άνθρωπο από τα άλλα ζώα. Μέσα σε αυτό το εναλλακτικό πλαίσιο μπορούμε να παρατηρήσουμε το ίδιο είδος αμαλγάματος που οδήγησε στη δημιουργία του μύθου των Κενταύρων. Εν ολίγοις, οι Κένταυροι ήταν παλαίμαχοι ιππότες που ζούσαν στο Πήλιο, ένα βουνό που βρίσκεται κοντά στο όρος Όσσα στη Θεσσαλία, στην Ελλάδα.
Η συναρπαστική εικόνα του Προμηθέα, του αστρονόμου να ψάχνει για να παρατηρήσει τον ουρανό στην κορυφή του βουνού Καυκάσου, θα μπορούσε να θεωρηθεί οτι αναπαριστά την ανθρώπινη φυλή. Είναι η αδύναμη προσπάθειά μας να κατανοήσουμε την απεραντοσύνη του μακρινού διαστήματος και των ουρανών και του αχανούς σύμπαντος που υπάρχει, σε σχέση με τον κοντινό επίγειο κόσμο μας και την εγκόσμια ύπαρξή μας σε αυτόν τον πλανήτη.
Ο Προμηθέας αγαπούσε την ανθρωπότητα και αυτό αποδεικνύεται από τις επιδείξεις της υπερ αλτρουιστικής συμπεριφοράς του και αυτός είναι το σύμβολο της καλής νόησης και του καλού πνεύματος (AKAKHTA ΠPOMHΘEYΣ˙ Prométhée sans malice HΣIOΔOΣ κατά 614.).
Η αριστοτέλεια δυαδικότητα μας παρέχει μια σαφή σχέση μεταξύ των δύο καταστάσεων που αντιπροσωπεύονται από την ψυχή και τον υλικό κόσμο. Η σύλληψη της έννοιας της φύσης και η σημαντική επίδραση της προ-σωκρατικής σκέψης (που περιλαμβάνει τα τέσσερα στοιχεία γη, αέρας, φωτιά και νερό) τείνουν να παρέχουν ένα όραμα του σύμπαντος που αλλάζει συνεχώς, μέσω του οποίου και οι δύο αυτές οι αλλαγές προέρχονται, και τροφοδοτούνται από την ίδια τη φύση.
Ο Orozco (1883-1949) παρουσιάζει τον Προμηθέα ως μνημειώδη ψευδο-μιχαηλαγγελικό γίγαντα, να συσπά τους ισχυρούς μύες του ενάντια στο βάρος της μοίρας του. Ο Προμηθέας ήταν η αυτοθυσιαστικός, δημιουργικός άνθρωπος ( “Ο Άνθρωπος της Φωτιάς”) παρείχε στην ανθρωπότητα τη φωτιά που διαφωτίζει, ελευθερώνει και εξαγνίζει αλλά και αναλίσκει!

ΑΝΑΦΟΡΕΣ.
Paul Faure: Ιδιωτική επικοινωνία.
Pierre Grimal: Η ελληνική μυθολογία. Universitaires de France, 1953.
Robert Graves: Οι ελληνικοί μύθοι. Pluriel Fayard, 1967.
HΣIOΔOΣ: ΘEOΓONIA.
AIΣXYΛOΣ: ΠPOMHΘEYΣ ΔEΣMΩTHΣ